ÜNİTE 3 ARZ VE TALEP

A- Talep ve Talep Miktarı

Talep; diğer değişkenler sabitken (ceteris paribus), belirli bir zaman diliminde piyasada tüketicilerin değişik fiyat düzeylerinde satın almaya hazır oldukları mal veya hizmet miktarıdır.

Ceteris Paribus’u hatırlayalım:-) Bir kavramı belirleyen çok sayıda değişken varsa, bunlardan sadece bir tanesinin değişmelerini inceleyip, diğerlerinin analizimiz boyunca sabit kalacağını gösteren varsayımdı.

Talep edilen mal miktarı, birçok şeye bağlıdır. Deterjan talebi örneğimize dönecek olursak;
· Deterjanın fiyatı
· Diğer malların fiyatları
· Gelir
· Zevk ve alışkanlıklar
· Tüketicinin beklentileri (kalite gibi)
· Tüketici sayısı

…… ve bunlar gibi birçok şey, talebimizi etkileyecektir. Ancak, analizi kolaylaştırmak için, deterjanın fiyatı dışındaki tüm etkenlerin değişmeyeceğini varsayıp (ceteris paribus) sadece deterjan fiyatı değiştiğinde talebimizin nasıl değişeceğini inceleriz.

Matematiksel olarak yazacak olursak Talep Fonksiyonu;

QD=f(P, PDİĞER, Gelir, Zevk ve alışkanlıklar, ….)
Ceteris Paribus QD=f(P)

Talep Kanunu: Bir malın satın alınmak istenen miktarı ile fiyatı arasındaki ters yönlü ilişkidir. Yani bir malın fiyatı artarsa, talep edilen miktar azalacak; malın fiyatı düşerse, talep edilen miktar artacaktır. Talep eğrisinin negatif eğimli olmasının iki nedeni vardır:

- Gelir etkisi (Diğer malların fiyatları değişmezken, bir malın fiyatının artması ya da azalması, gelirimizin satınalma gücünü değiştirecektir. Bu da bütün mallardan almak istediğimiz miktarı değiştirir. Mesela gelirimiz 600 lira ve malın fiyatı 50 lira olsun. Malın fiyatının 50 liradan 30 liraya düşmesi, gelirimizde bir değişme olmasa da, gelirimizin satın alma gücünde bir artış yaratır. Mal 50 lirayken alabileceğimiz miktar ile 30 lirayken alabileceğimiz miktar farklıdır. Buna gelir etkisi diyoruz.)

- İkame Etkisi: Diğer malların fiyatları değişmezken, bir malın fiyatının artması, bu malı diğer mallara göre pahalı hale getirir. Başka bir deyişle, diğer mallar (fiyatları değişmediği halde) ucuzlamış gibi olur. Bu nedenle talebimizi bu ucuzlayan mallara kaydırır, fiyatı artan malın talebini azaltırız. Buna ikame etkisi denir.

Yukarıdaki tablo, rasyonel tüketici Ali’nin değişik fiyat düzeylerinde talep edeceği CD miktarını gösteren TALEP TABLOSUdur. Bu tablodaki verileri grafik üzerinde gösterecek olursak TALEP EĞRİSİni elde ederiz.

Yukarıdaki grafik, rasyonel tüketici Ali’nin CD talebini göstermektedir. (Fiyat ile talep edilen miktar arasındaki ters yönlü ilişkiye dikkat edin lütfen). Peki tüm tüketicilerin CD talebini gösteren eğriyi nasıl elde ederiz? Tüm tüketicilerin talep eğrilerini toplayarak.

İki genel kuralı kesinlikle aklımızdan çıkartmıyoruz:

1) Bir eğri üzerindeki hareketimiz, eksenlerdeki değişmelerle ilgilidir. Mesela, fiyat 100 liradan 200 liraya yükseldiğinde, CD piyasasında talebin ne olacağını aynı eğri üzerinde yukarı tırmanarak buluruz. (fiyat 100 liradan 200 liraya çıkacaksa, talep edilen miktar, 245 den 190 a düşecektir.)

2) Eğer eksenlerde ifade edilmeyen bir şeylerde değişim varsa, (ki onlar ceteris paribus tuttuğumuz şeylerdir) bu durumda eğrimiz sağa ya da sola doğru kayacaktır.
Talep fonksiyonunda neleri ceteris paribus tutmuştuk? Gelir, diğer mal fiyatları, zevk ve tercihler, tüketicilerin beklentileri, potansiyel alıcı miktarı vs… Bunların her birindeki değişmeler talep eğrimizi sağa ya da sola kaydıracak. (Dikkat: Bu saydıklarımız eksenlerde yok!!!)

Mesela, ceteris paribus tuttuğumuz Ali’nin geliri, artmış olsun. Gelirdeki artış, talebi olumlu yönde etkileyeceğinden talep eğrisi sağa doğru kayacaktır. (D-->D1) Ya da bizim malımızı ikame edecek (yerine geçebilecek) bir malın fiyatındaki düşüş, bizim malımıza olan talebi düşüreceğinden talep eğrisi sola doğru kayacaktır. (D-->D2)
Diğer mal fiyatları dediğimiz zaman iki tür maldan bahsediyor olabiliriz: İkame mallar ve tamamlayıcı mallar. İkame mallar, birbirinin yerine geçebilen, birbirine rakip mallardır. (portakal-mandalina gibi) İkame mallardan birinin fiyatındaki artış, diğer malın talebini arttıracaktır. (Portakal fiyatı artarsa, mandalina talebimiz artar. Niye? Portakal pahalılaştı, onun yerine mandalina tüketimini arttırırız.) Tamamlayıcı mallar ise birbirini tamamlayan, birlikte kullanılan mallardır. (otomobil-benzin gibi) Tamamlayıcı mallardan birinin fiyatındaki artış, diğerinin talebini olumsuz yönde etkiler. Benzin fiyatı artarsa, araba talebi azalır.

Normal şartlar altında, tüketicinin gelirindeki artış, tüketicinin talebini arttırır. (Talep eğrisini sağa kaydırır) Bu tür mallara NORMAL MAL denir. Ama bazı mallar vardır ki; tüketici geliri arttığında, bu mallara olan talebini azaltır. Mesela margarin. Gelirimiz arttığında margarin talebimiz artmaz, aksine azalır. Neden? Margarin yerine tereyağı kullanmaya başlarız. İşte bu tür mallara DÜŞÜK MAL (ya da FAKİR MAL) denir. Dolayısıyla gelirimizdeki artış, düşük mallara olan talebimizi azaltacağından, talep eğrimiz sola kayacaktır.

B- Arz ve Arz Miktarı

Arz; diğer değişkenler sabitken, belli bir zaman diliminde piyasada üreticilerin değişik fiyat düzeylerinde satmaya hazır oldukları mal ve hizmet miktarıdır.

Arz fonksiyonu; arz edilen herhangi bir malın miktarı ile bu miktarı belirleyen faktörler arasındaki ilişkiyi gösterir.

QS=f(P, Maliyetler, Teknoloji, Beklentiler, Vergiler, Sübvansiyonlar, Firma Sayısı…..)
Ceteris Paribus; QS=f(P)

Arz kanunu; bir malın satılmak istenen miktarı ile fiyatı arasındaki pozitif yönlü ilişkidir. Malın fiyatı artarsa, arz edilen miktar artar (üreticiler, bu malı üretmeye daha fazla gönüllü olurlar); malın fiyatı düşerse, arz edilen miktar azalır.

Yukarıdaki grafik, rasyonel üretici Hakkı’nın CD arzını göstermektedir. (Fiyat ile arz edilen miktar arasındaki pozitif yönlü ilişkiye dikkat edin lütfenJ). Peki tüm üreticilerin CD arzını gösteren eğriyi nasıl elde ederiz? Tüm üreticilerin arz eğrilerini toplayarakJ (Talepteki ile aynı mantık)

Talepte geçerli olan kurallar arzda da geçerli! Fiyatlardaki artış ya da azalış, aynı arz eğrisi üzerinde yukarı ya da aşağı hareket etmemiz anlamına gelir. Mesela, CD fiyatı, 100 liradan 200 liraya yükselirse, Hakkı’nın arz ettiği miktar 25’den 50’ye yükselecektir.

Ancak, daha önce ceteris paribus kabul ettiğimiz şeylerde olabilecek bir değişiklik, arz eğrisini sağa ya da sola kaydırır. Mesela, üretim maliyetlerindeki artış (işçilik ücretlerinde, hammadde fiyatlarında) üreticiler için olumsuz bir gelişmedir ve arz eğrisini sola doğru kaydırır.(S-->S1) Mesela vergi oranlarındaki bir azalış, üreticiler için olumlu bir gelişmedir ve arz eğrisini sağa doğru kaydırır. (S-->S2)

C- Piyasa Dengesi

Piyasa dengesi, arz ve talebin eşitlendiği, bir diğer deyişle arz ve talep eğrilerinin kesiştiği noktada oluşur. Arz ve talebi birbirine eşitleyen fiyat düzeyine denge fiyatı denir. Denge fiyatında alınan(talep edilen) ve satılan(arz edilen) mal miktarı ise denge miktarıdır.
Yukarıdaki şeklin elma arz ve talebini gösterdiğini düşünelim. Elmanın piyasa denge fiyatı 100 TL, arz ve talep edilen denge miktarı ise 80 kg.dır. Eğer elma fiyatı 120 lira olarak belirlenseydi, denge fiyatının üstünde fiyat, üreticileri teşvik ederken, bir kısım tüketicinin de piyasadan çekilmesine neden olacaktı. Bu durum ARZ FAZLASI (ARTIK) olarak adlandırılır. Eğer elma fiyatı 80 lira olarak belirlenseydi, denge fiyatının altında fiyat, tüketicileri elma almaya teşvik ederken, bir kısım üreticinin piyasadan çekilmesine neden olacaktı. Bu durum TALEP FAZLASI (KITLIK) olarak adlandırılır.

D- Dengedeki Değişmeler

P (fiyat)Arz ve talep eğrisindeki kaymalar, piyasa denge noktasının değişmesine neden olacaktır. Arz ve talep eğrileri tek başına kayabileceği gibi ikisi aynı anda da kayabilir ve her bir kaymanın piyasa denge fiyat ve miktarı üzerinde farklı etkisi olacaktır.