23.01.2008

ÜNİTE 4 ESNEKLİK

A. TALEBİN FİYAT ESNEKLİĞİ

Talebin fiyat esnekliği, bir malın talep edilen miktarının, bu malın fiyatına karşı duyarlılığının ölçüsüdür. Yani bir malın talebindeki değişmelerin talep edilen miktarı nasıl etkilediğini gösterir. Beşiktaş JK, sezonluk kombine fiyatlarını %20 oranında arttırmaya karar verirse, acaba taraftarlar taleplerini % kaç azaltırlar? Bu sorunun cevabını bize talebin fiyat esnekliği verir.

***Şunu hiç unutmayalım; esneklik fiyattaki ve miktardaki % değişimler ile ilgilenir!!!

Talebin fiyat esnekliğinin ölçülmesi: Talebin fiyat esnekliği; bir malın talep edilen miktarındaki % değişmenin, o malın fiyatındaki % değişmeye oranlanması ile hesaplanır.

Örnek: Bir malın fiyatı 100 liradan 150 liraya çıktığında, malın talep edilen miktarı 400 birimden 300 birime düşmektedir. Bu malın talebin fiyat esnekliği kaçtır?

Yorum: Malın fiyatı %1 arttığında talep edilen miktar %2 azalmaktadır.

Örnek: Bir malın fiyatı 100 liradan 50 liraya düştüğünde, talep edilen miktar, 400 birimden 600 birime çıkmaktadır. Bu malın talebin fiyat esnekliği kaçtır?


Yorum: Malın fiyatı %1 azaldığında, talep edilen miktar %1 artmaktadır.

Talebin fiyat duyarlılığının yüksek ya da düşüklüğü (esnek olup olmadığı) bulunan değer 1 ile kıyaslanarak bulunur.


Yukarıdaki şekiller iki farklı tüketicinin talep eğrileridir. Soldaki tüketicinin fiyat değişimine daha duyarlı iken (fiyat artınca talep çok düşmüş) sağdakinin fiyat değişimine daha az duyarlı olduğuna dikkat edin.


Talep Esnekliği 0 ise, talep dikey eksene paraleldir. Bunun anlamı, fiyat % kaç artarsa artsın, talep edilen miktarda bir değişme olmayacağıdır. (Talep, fiyat değişmelerine hiç ayak uydurmuyor)


Talep Esnekliği ∞ ise, talep, yatay eksene paralel olarak çizilir ve fiyat değişmelerine tamamen ayak uyduruyor anlamına gelir. Öyle ki, fiyat değişimleri ile talep tamamen yer değiştirir.
Talep Esnekliği her noktada 1 ise, talep, yandaki şekilde görüldüğü gibi bir hiperboldür. Bu durumda fiyattaki %1 lik değişimler her zaman talebi %1 oranında etkilemektedir.

Esneklik her noktada değişir. Yani bir talep eğrisi üzerinde değişik noktalar için yapacağımız hesaplamada farklı esneklik değerleri buluruz. Yukarıdaki şekilde, hesaplama sonucu bulunacak esneklik değerleri yaklaşık olarak gösterilmektedir. Talep eğrisinin P eksenini kestiği noktada esneklik -∞, Q eksenini kestiği noktada ise esneklik 0’dır. Eğrinin geometrik olarak tam ortasında ise esneklik -1 değerini alır. Nispeten yüksek fiyat düzeylerinde daha yüksek bir esneklik (talep eğrisinin üst kısmı), nispeten düşük fiyat düzeylerinde ise daha düşük bir esneklik ile karşılaşırız. (talep eğrisinin alt kısmı)

Yay Esnekliği

Şu ana kadar öğrendiğimiz hesaplama yöntemi talebin “nokta” esnekliği idi. Yani bir noktadaki esnekliği hesaplıyorduk. Ve hangi nokta için hesaplama yaparsak farklı bir esneklik değeri ile karşılaşıyorduk. Bu sakıncayı ortadan kaldırmak amacıyla “iki nokta arasındaki ortalama esnekliğin ölçüldüğü yay (ark) esnekliği” diye bir hesaplama yöntemi geliştirilmiştir.

Yukarıdaki örneğimizi yay esnekliği ile çözelim. (Not: Sınavda yay esnekliğini hesaplamanız isteniyorsa bu özellikle belirtilir. Eğer soruda belirtilmemişse nokta esnekliğini –ilk sayfadaki formülü- kullanırsınız.)

Örnek: Bir malın fiyatı 100 liradan 150 liraya çıktığında, malın talep edilen miktarı 400 birimden 300 birime düşmektedir. Bu mal için talebin fiyat esnekliğini yay esnekliği ile bulunuz.
Yorumlamada bir farklılık oluşmaz; bu malın fiyatı %1 arttığında talep edilen miktar (ortalama olarak) %1.4 azalmaktadır.

Talebin Fiyat Esnekliğini Etkileyen Faktörler:

· Malın ikame edilebilirilik derecesi: Eğer talep esnekliğini ölçtüğümüz mal, ikamesi bol bir mal ise talep esnekliği yüksek olacaktır. (Malı, başka mallarla ikame etme olanağı var ise, fiyat artışlarına daha duyarlı oluruz, çünkü onun yerine başka mal alma olanağımız var). İkamesi olmayan bir maldan bahsediyor isek, talep esnekliği düşük olacaktır. (Bu ihtiyacımızı karşılamak için bu malı tüketmek dışında seçeneğimiz yok, bu durumda fiyat değişimlerine duyarlılığımız daha düşük olacaktır, fiyat değişimleri bizi fazlaca etkilemeyecektir.)
· Malın bütçe içindeki yeri: Eğer malın bütçemizdeki yeri çok düşükse, fiyat değişimlerini pek dikkate almayız, yani esneklik düşüktür. Ancak malın bütçemizdeki yeri büyükse, bütçemizin büyük bir kısmını bu mala ayırıyor isek, fiyat değişimlerine karşı çok duyarlı oluruz, yani talep esnekliği yüksek olur.
· Fiyat değişimlerinin geçici veya sürekli olması: Fiyattaki değişimin geçici olduğu biliniyorsa esneklik yüksektir. (fiyatın şu andaki artışının geçici olduğunu, malın bir süre sonra tekrar ucuzlayacağını düşünüyorsak, şu andaki fiyat değişimine tepkimiz yüksek olur, daha sonra almayı tercih ederiz) Fiyattaki değişimin sürekli olduğu düşünülüyorsa ise talep esnekliği daha düşük olacaktır.
· İhtiyacın Niteliği (zorunlu-lüks mal): Tüketilmesi zorunlu mallar için talep esnekliği düşüktür. (fiyat ne kadar artarsa artsın, talebimiz çok az düşecektir, çünkü o malı tüketmek zorundayız) Lüks mallar için ise talep esnekliği yüksektir. (lüks malları tüketmek zorunda değiliz, bu sebeple fiyat değişimlerine daha duyarlıyız.)
· Kısa ve uzun dönemde esneklik: Kısa dönemde esneklik daha düşük, uzun dönemde ise daha yüksektir.


B. Talebin Gelir Esnekliği

Talebin fiyat esnekliği, fiyattaki % değişimlerin talepte yaratacağı % değişimler ile ilgileniyordu. Talebin gelir esnekliği ise aynı mantıktan hareketle, gelirdeki % değişimlerin talepte yaratacağı % değişimler ile ilgilenmektedir.

Örnek: Bir ailenin yıllık geliri 6000 YTL den 7500 YTL ye çıktığında, yıllık et tüketimi 50 kg’dan 70 kg’a yükselmektedir. Bu ailenin et tüketimi için gelir esnekliğini hesaplayalım.

Yorum: Bu ailenin geliri %1 arttığında, et tüketimi %1.6 artmaktadır.

Talebin gelir esnekliğinin 0’a göre durumu (pozitif ya da negatif olması), bizim malın niteliğiyle ilgili karar vermemizi sağlar.

C. ÇAPRAZ TALEP ESNEKLİĞİ

Çapraz talep esnekliği, bir malın fiyatındaki % değişmenin, diğer malın talebini % kaç etkilediğini gösterir. A ve B malları gibi iki maldan bahsettiğimizi düşünelim.

Örnek: Koyun eti fiyatı 8 YTL den 10 YTL ye yükseldiğinde, dana eti tüketimi 40 kg dan 60 kg a yükselmektedir. Dana eti ve koyun eti arasındaki çapraz talep esnekliğini hesaplayalım;

Yorum: Koyun eti fiyatı %1 arttığında, daha eti talebi %2 artmaktadır. (sonuç pozitif çıktı)

Örnek: A malının fiyatı 100 YTL den 150 YTL ye yükseldiğinde, B malının talep edilen miktarı 600 birimden 400 birime düşmektedir. A ve B malları arasındaki çapraz talep esnekliğini hesaplayınız.

Yorum: A malının fiyatı %1 arttığında, B malının talebi %0.66 azalmaktadır. (sonuç negatif çıktı)

Talebin çapraz esnekliğinin 0’a göre durumu (pozitif ya da negatif olması) malların birbiriyle ilişkisi hakkında fikir verir.

D. TOPLAM GELİR İLE ESNEKLİK ARASINDAKİ İLİŞKİ

Bir üreticinin, satacağı malın fiyatını düşürüp düşürmeme konusunda karar vermeye çalıştığını düşünelim. Üretici bu kararı verirken talep esnekliğinin değerine dikkat etmelidir.

· Tüketiciler fiyat değişimine çok duyarlı ise (talep esnekliği yüksek ise) fiyatını düşürmesi, üreticinin lehine olacaktır. Fiyat azıcık bile düşse, talep edilen miktar çok artacaktır. Dolayısıyla üreticinin toplam geliri (=hasılatı) artacaktır. (Aşağıda 1. şekil)
· Tüketiciler fiyat değişimine karşı duyarsız ise (talep esnekliği düşük ise) fiyatını düşürmesi, üreticinin aleyhine olacaktır. Çünkü fiyattaki düşüş, talep edilen miktarı çok az arttıracaktır ve üreticinin toplam geliri (hasılatı) azalacaktır. (Aşağıda 2. şekil)

Yukarıdaki şekilde, dikey taralı alanlar, fiyattaki düşüş nedeniyle, üreticinin kaybını, çapraz taralı alanlar ise, satacakları miktardaki artış nedeniyle kazançlarını göstermektedir. (Arz eğrisinden değil, talep eğrisinden bahsediyor olmamız kafanızı karıştırmasın, üreticimiz, tüketicilerin davranışlarına bakarak karar vermeye çalışıyor.) Sol tarafta talep esnekliği 1’den büyüktür ve üreticinin kazancı (çapraz taralı alan) kaybından büyüktür, yani bu tüketici grubu için fiyat düşüşü, üreticinin kazancını arttıracaktır. Sağ tarafta ise talep esnekliği 1’den küçüktür. (üreticinin kazancı, kaybından küçük) Bu tüketici grubu için fiyat düşüşü, üreticinin kazancını azaltacaktır ve mantıklı değildir.

Aynı mantığı bu kez üreticinin fiyat yükseltmeyi düşündüğünü varsayarak işletirsek;
· Tüketiciler fiyat değişimine çok duyarlı ise (talep esnekliği yüksek ise) fiyatını artması, üreticinin aleyhine olacaktır. Fiyat azıcık bile artsa, talep edilen miktar çok azalacaktır. Dolayısıyla üreticinin toplam geliri (=hasılatı) azalacaktır. (Aşağıda 1. şekil)
· Tüketiciler fiyat değişimine karşı duyarsız ise (talep esnekliği düşük ise) fiyatını arttırması, üreticinin lehine olacaktır. Çünkü fiyattaki artış, talep edilen miktarı çok az azaltabilecektir ve üreticinin toplam geliri (hasılatı) azalacaktır. (Aşağıda 2. şekil)

Bu kez şeklin tersine döndüğüne dikkat edelim. Üretici, fiyatın yükselmesi nedeniyle bir kazanç elde ederken, talep edilen miktarın azalması nedeniyle kazancı azalmaktadır. Şimdi bu kazanç ve kaybı karşılaştıracak olursak; sol tarafta talep esnekliği 1’den büyüktür ve üreticinin kazancı (çapraz taralı alan) kaybından (dikey taralı alan) küçüktür, yani bu tüketici grubu için fiyat artışı, üreticinin toplam gelirini azaltacaktır ve bu sebeple mantıklı değildir. Sağ tarafta ise talep esnekliği 1’den küçüktür. (üreticinin kazancı, kaybından büyük) Bu tüketici grubu için fiyat artışı, üreticinin kazancını arttıracaktır.

SONUÇ: Üreticiler, talep esnekliği yüksek tüketici grubuna düşük fiyat, talep esnekliği düşük tüketici grubuna yüksek fiyat uygulayarak toplam gelirini arttırabilir.

E. ARZ ESNEKLİĞİ

Arz esnekliği, bir malın fiyatında ortaya çıkan değişmenin, malın arz edilen miktarı üzerinde yarattığı etkiyi % cinsinden ölçmektedir.

Talep esnekliği ile aynı formül olduğuna dikkat edin:-) sadece talep esnekliğindeki Q talep edilen miktarı gösterirken, buradaki Q arz edilen miktarı göstermektedir. Ayrıca talep esnekliği her zaman negatif iken (fiyat ile talep arasındaki ters yönlü ilişki nedeniyle) arz esnekliği her zaman pozitiftir.

Arzın fiyat duyarlılığının yüksek ya da düşüklüğü (esnek olup olmadığı) bulunan değer 1 ile kıyaslanarak bulunur

Arz Esnekliğini Etkileyen Faktörler:

· Kısa Dönem-Uzun Dönem: Kısa dönemde arz esnekliği düşüktür. Mesela piyasada fiyatın arttığını düşünelim, bu durum üreticileri daha fazla üretmek yolunda motive edecektir. Ancak üretimin kısa sürede artması mümkün değildir. (Özellikle tarımsal üretimin artması en az 1 mevsim geçmesini gerektirir) Bu nedenle, arz fiyat değişimine kısa dönemde ayak uyduramaz. Uzun dönemde ise arz esnekliği yüksektir.
· Geleceğe Ait Bekleyişler: Üreticiler fiyat değişikliğinin geçici olmasını bekliyorlarsa, üretici için üretimi arttırmak yarar sağlamaz, dolayısıyla arz esnekliği düşüktür. Ancak fiyat değişikliğine ilişkin bekleyiş uzun süreceği şeklinde ise üretici üretimini yeni fiyata göre ayarlayabilecektir. Dolayısıyla arz daha esnek olacaktır.

SORU: Aşağıdaki arz eğrilerine dayanarak üreticilerin fiyat değişimine karşı duyarlılıkları hakkında (arz esneklikleri hakkında) ne söyleyebilirsiniz?



14 yorum:

Batuhan Gündoğdu dedi ki...

bazı soru çözümleri yanlış

Unknown dedi ki...

Hangileri yanlis neden ?

heraveathena dedi ki...
Bu yorum yazar tarafından silindi.
Unknown dedi ki...

Dogrusunu biri yazsa cok iyi olur.

Unknown dedi ki...

Niye kimse cevap vermiyor ve neden bu konuların devamı yok oysa ki ne kadar da güzel anlatılmış keşke bütün konular olsaydı. :(

gs67 dedi ki...

Fiyat bölü miktar yapılmış. Miktar bölü Fiyat olmalıydı. ve 2. fiyat/miktar dan 1. olan çıkarılmalıydı sonra 1. olana bölünmeliydi.

Kerim Aydın dedi ki...

aynen ilk örnek yanlış çözülmüş.
fiyat esnekliği -0,5 çıkmalı. yani ε<1 esnek olmayan (inelastik)talep olmalıydı.

Unknown dedi ki...

Talebin fiyat esnekliği çözümleri yanlış şöyle ki talebin fiyat esnekliği formülü:
(Q2-Q1)/Q1 / (P2-P1)/P1 dir

Unknown dedi ki...

kafayı yedim ya bütün cevaplar yanlış haberiniz olsun

Unknown dedi ki...

Önemli bir odevim var yardimci olabilecek varmi bu konuda :(

Unknown dedi ki...

Ya allah belanızı kaldırsın o kadar iştahla çalıştım yorumları görünce kafayı yedim hayatımda ilk defa ders çalışayım dedim onu da yanlış çalıştık nalet olsun bir daha ders çalışmıyorum

cansu dedi ki...

aciklamalar cok kisa yetersiz yaaa

Osman çelik dedi ki...

Batuhan

Ülkü dedi ki...

Peki esnek olmayan talep eğrisinde fiyat azaldığında toplam harcama nasıl değişir?